Fragmenten uit het verleden. Een empirisch onderzoek naar de persoonlijke levensgeschiedenissen van ouderen in de derde en vierde fase van dementie

摘要

Het doel van deze studie is om te verkennen in hoeverre persoonlijke levensgeschiedenissen van oudere verpleeghuisbewoners in de derde of vierde fase van dementie waar te nemen zijn in de interactie die zij hebben met hun familieleden en met zorgmedewerkers en in hoeverre deze narratieve kenmerken hebben. Daarbij worden persoonlijke levensgeschiedenissen, in lijn met de kritiek op het dominante coherentieparadigma (Hyvärinen, Hydén, Saarenheimo & Tamboukou, 2010; Hyvärinen, 2012), niet alleen opgevat als een verhaal met begin, midden en eind dat gebeurtenissen in opeenvolging weergeeft, maar mogelijk waarneembaar in non-verbale uitingen (Hydén, 2013; Örulv & Hydén, 2006) en in de vorm van sociale activiteit (Aaltonen, 2010; Hydén, 2010; Medved & Brockmeier, 2010; Ochs & Capps, 2001; Randall, 2009). Uit participerende observaties en interviews in een verpleeghuis gespecialiseerd in psychogeriatrische zorg, blijkt dat persoonlijke levensgeschiedenissen inderdaad waar te nemen zijn. Familieleden en zorgmedewerkers helpen de bewoner in toenemende mate met vertellen of nemen het vertellen geheel over, naar gelang het dementieproces vordert. Daarnaast komen levensgeschiedenissen op impliciete wijze naar voren in handelingen, door persoonlijke spullen, of door lichamelijke uitdrukking en lichaamstaal van de bewoner. De bewoners, familieleden en zorgmedewerkers construeren een gezamenlijke narrated storyworld, oftewel een betekeniskader, door en voor de interpretatie van de waar te nemen persoonlijke levensgeschiedenissen van de bewoner. Levensgeschiedenissen zijn zodoende niet los te weken van de menselijke interpretatie en narrativiteit. Hiermee opent deze studie niet alleen de discussie over andere narratieve kenmerken dan coherentie, maar vestigt tevens aandacht op alternatieve betekeniskanalen zodat men, luisterend naar een oudere men dementie, werkelijk ontvankelijk is en de oudere met dementie niet langer diskwalificeert als onbekwame verteller.