Żubrze eksponaty z lat 1811-1914 w europejskich kolekcjach naukowych - mało znany aspekt XIX-wiecznej gospodarki łowieckiej w Puszczy Białowieskiej

摘要

Puszcza Białowieska, królewskie łowisko i część dóbr stołowych władców Rzeczypospolitej Obojga Narodów, stała się obiektem zainteresowania europejskich przyrodników już w początkach XVIII wieku [Daszkiewicz i in. 2004]. Jednym z „magnesów" najsilniej przyciągających do Białowieży naturalistów tego okresu była zachowana tutaj ostatnia wolno żyjąca populacja największego ssaka lądowego Europy - żubra. Gatunek ten już wcześniej stanowił przyrodnicze kuriozum i wielce ceniony podarunek z puszcz Wielkiego Księstwa Litewskiego dla zachodnich władców [Samojlik, Jędrzejewska 2011], a wraz ze skurczeniem się zasięgu występowania żubra jego wyjątkowość tylko wzrosła. Zastrzeżony prawnie na potrzeby monarszych polowań i chroniony na mocy trzech kolejnych edycji Statutu Litewskiego drakońskimi karami czekającymi na potencjalnych kłusowników, żubr przetrwał upadek Rzeczypospolitej [Samojlik, Jędrzejewska 2010]. Chaos po ttzecim rozbiorze, kiedy Puszcza Białowieska z przyległymi terenami znalazła się we władaniu Imperium Rosyjskiego, mógł doprowadzić do wyginięcia tego gatunku, nazywanego „dziką krową" w korespondencji między zarządcą nowo przyłączonych prowincji księciem Mikołajem Repninem a obdarowanym fragmentem Puszczy hrabią Piotrem Rumiancewem [Hedemann 1939]. Na szczęście dwa kolejne carskie ukazy z lat 1802 i 1803 przywróciły ochronę Puszczy i żubra [Hedemann 1931].%The 19th century game management in Białowieża Primeval Forest (BPF), especially hunts fot European bison, have been a subject of several works. The aspect of hunts motivated by research and museum needs have not been described in detail yet. The paper attempts at describing the administrative process behind such hunts and collecting all records of bison hunted or captured and carcasses acquired in BPF for museums, natural collections and universities in 1811-1914 (period covered by manuscript sources and published historical works with data on bison hunts available). Based on available sources, we calculated that in the period in question a total of 153 bison were hunted during 'recreational' hunts (by tsars, their families and exalted guests with special tsars' permissions) and 56 were shot for purposes of study and research - therefore 27% out of 209 hunts had research motivations. Furthermore, 72 bison were captured alive (fot zoos, cross-breeding and taming experiments) and carcasses of 89 bison (plus another 9 of unknown origin) were sent to museums and universities all around Europe. We believe that this little known aspect of the 19th century game management in BPF has had a significant impact on informing the scientific world and especially the general public about the European bison species, which in turn could have contributed to successful, international collaboration after the extinction of the species in the wild in 1919.