PROCESSES OF THE CHEMICAL DETERIORATION OF BUILDING STONES IN THE RUINS OF THE CHUDOw CASTLE NEAR GLIWICE

摘要

Weathering of building stones in the ruins of the Chudow castle (Upper Silesia) is caused, among others, by atmospheric pollution, and the results of such changes have been presented here. The distinguished stone materials include quartz sandstones, crystalline limestones and erratic boulders. Bricks were used only subordinately. Two essential types of destruction of the building rocks have been found. The first concerns textural changes (decolorations and crusts) on the surfaces of the stone elements, the other — chemical changes at the contact of stone blocks with the mortar. Acid atmospheric precipitations have caused the loosening of structure and the hydrolitic decomposition of the clay cement of the sandstones, and the partial dissolution of the limestones. Elevated amounts of Cu, Pb and Cr have also been found at contacts with the mortar.%Wybrany do badań obiekt położony jest na Górnym Śląsku, w miejscowości Chudów koło Gliwic. Budowla zlokalizowana jest na niewielkim wzniesieniu na terenie podmokłym otoczonym obszarami rolniczymi. Mury zbudowane zostały z piaskowców, wapieni oraz głazów narzutowych i cegieł, połączonych zaprawą wapienną. Udział procentowy podstawowych materiałów budowlanych oszacowano następująco: piaskowce — 80%, wapienie — 10%, skały narzutowe — 5%, pozostałe (zaprawa i cegły) — 5%. Piaskowce reprezentowane są przez drobno- i średnioziarniste arenity kwarcowe, wapienie przez odmiany krystaliczne, głazy narzutowe zaś przez charakterystyczne dla obszaru Górnego Śląska porfirowate odmiany granitoidów oraz sporadycznie dioryty i kwarcyty. Na podstawie kompleksowych badań (chemicznych, rentgenograficznych i mi-kroanalizy rentgenowskiej) wskazano na dwa rodzaje zniszczeń elementów kamiennych. Jednym z nich są zabrudzenia i naskorupienia, w których składzie oznaczono gips, tlenki żelaza, kwarc, minerały ilaste oraz śladowe zawartości m.in. Cu, Pb, Cr, Zn, oraz prawdopodobnie pochodzącego z rozpylonych nawozów potasowych KCl. Inny rodzaj zniszczeń zachodzi na kontakcie skał i zaprawy murarskiej. W przypadku piaskowców następuje rozluźnienie ich zwięzłej tekstury, wyrażone przejściem spoiwa kontaktowego w bazalne. Prawdopodobnie na skutek hydro-litycznego rozkładu spoiwa ilastego pojawiają się w tej strefie uwodnione tlenki glinu. W przypadku wapieni, w strefie ich kontaktu z zaprawą, pojawiają się minerały ilaste i tlenki glinu, jako rezyduum po miejscowym rozpuszczeniu CaCO_3.