Burgers en Vreemdelingen: Een analyse van Friedrich Schleiermachers preek: Wie sehr es die Würde des Menschen erhöht, wenn er mit ganzer Seele an der bürgerlichen Vereinigung hängt, der er angehört

摘要

Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher (1768-1834) heeft het denken over de verhoudingtussen religie en samenleving op een grondleggende manier bepaald. De receptie vanSchleiermachers werk laat zijn homilieën veelal onderbelicht. Juist hier treedt de politiekedimensie van zijn denkbeelden over gemeenschap en religie naar voren. Dit geldt met namevoor de preek van 24 augustus 1806, met de titel Wie sehr es die Würde des Menschenerhöht, wenn er mit ganzer Seele an der bürgerlichen Vereinigung hängt, der er angehört.In dit onderzoek wordt de betekenis van bovengenoemde preek op drie manieren kritischonderzocht. In het eerste hoofdstuk wordt Wie sehr es die Würde des Menschen erhöht... inde ideeën- en politiekhistorische context van de (vroege) Duitse Romantiek geplaatst. Deeerste paragraaf brengt de filosofische, sociale, esthetische, religieuze en politieke thema'ssamen, die het romantische discours kenmerken. De tweede paragraaf geeft een korteschets van de politiek- historische context van Pruisen rondom 1800.Ten tweede kan ook een retorische analyse helpen om de betekenis van een historischetekst te vatten. Deze benadering staat in het tweede hoofdstuk centraal. De eerste paragraafis een korte samenvatting van de preek. De tweede paragraaf geeft een retorische analysevan de sleutel troop van “das Haus” aan de hand van vier tekstfragmenten. In de derdeparagraaf wordt de retorisch-tropologische constructie van de preek geconfronteerd metenkele kernideeën uit het werk van de filosoof, linguist en literatuurwetenschapper KennethBurke (1897-1993).In de slotbeschouwing wordt de vraag naar de betekenis van Schleiermachers preek op eenandere manier gesteld: Op welke manier - en onder welke voorwaarden - kan eenhistorische tekst relevant zijn voor een beter begrip van actuele vraagstukken rondomidentiteit, gemeenschap, (wereld)burgerschap en nationalisme. Het belang vancontextualiseren en retorica als onontbeerlijke analyse-instrumenten voor de humanistiekwordt daarbij opnieuw onderstreept. Zij maken een kritische houding mogelijk, dieweerbaar maakt tegen reductionistische posities in actuele debatten die geen recht doen aande complexiteit van de problematiek. Zo wordt de mogelijkheid geschapen om starrepolaire tegenstellingen open te breken en tussenposities (opnieuw) denkbaar te maken.