A closer look at the principle of ecological compensation in a water-related infrastructure project at the Dutch Meuse River: the Zandmaas/Maasroute

摘要

SAMENVATTINGHet stroomgebied van de Maas in Limburg, deels in Noord Brabant en Gelderland gaat de komende jaren grondig veranderen. Naar aanleiding van de overstromingen in 1993 en 1995 is besloten maatregelen te treffen om de rivier meer ruimte te geven, zowel voor waterafvoer als ecologisch herstel. Om de Maas aan de eisen te laten voldoen die gelden voor een vaarweg die deel uitmaakt van het Trans Europese Netwerk, dienen maatregelen genomen te worden voor de bevaarbaarheid. Het Grensmaasproject was oorspronkelijk een louter provinciaal project. Na het tweede hoogwater kreeg ook dit project hoogwaterbescherming als doelstelling. Een koppeling die gestalte kreeg door middel van de projectorganisatie ‘De Maaswerken’, waarin naast de provincie Limburg, het ministerie van Verkeer en Waterstaat ook het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij participeerde.Bij grootschalige projecten als deze kan er door de te nemen maatregelen schade ontstaan aan de bestaande natuur. Vanuit de gedachte voor een duurzame ontwikkeling wordt er bij aanpassing van de rivier aandacht gegeven aan herstel- en inrichtingsmaatregelen, die als natuurcompenserende maatregelen kunnen worden benoemd. Door het treffen van herstel- en inrichtingsmaatregelen wordt invulling gegeven aan het compensatiebeginsel.Op basis van de Tracéwet dienen voor zover noodzakelijk mitigerende dan wel compenserende maatregelen te worden genomen. In de Tracéwet wordt dit verwoord als maatregelen van landschappelijke, landbouwkundige en ecologische aard. Alleen die maatregelen kunnen naast de hoofdmaatregelen en de bijkomende infrastructurele voorzieningen in een tracébesluit worden meegenomen. Daarnaast is beperkte natuurontwikkeling een nevendoel van het project. Deze natuurontwikkeling mag alleen in de tracéprocedure worden meegenomen voorzover deze als mitigerende/compenserende maatregel in de zin van de Tracéwet kunnen worden aangemerkt. Natuurontwikkelingsmaatregelen die niet als zodanig kunnen worden beschouwd, zullen voorzover nog actueel en plaats krijgen in het streekplan Zandmaas. In dit verslag is nagegaan op welke wijze De Maaswerken voor het project Zandmaas/Maasroute invulling heeft gegeven aan het compensatiebeginsel. Er is nagegaan of deze invulling in overeenstemming is met (internationale) regelgeving en jurisprudentie over dit onderwerp en of de invulling vergelijkbaar is met de invulling van andere grotere projecten, zoals de Betuweroute en de Hogesnelheidslijn. Uit het geschetste juridische- en beleidskader blijkt dat er thans geen directe wettelijke basis is voor het compensatiebeginsel. Wel is er een aantal wetteksten waarbij aansluiting kan worden gezocht. In internationaal verband is met name de Habitat- en vogelrichtlijn van belang. Op basis van de Habitatrichtlijn moeten voor speciale beschermingszones de nodige beheermaatregelen worden getroffen, waardoor de kwaliteit van de habitats bewaard blijft. Een uitzondering hierop is alleen mogelijk als voor een plan geen alternatieve oplossing bestaat en het plan vanwege dwingende redenen van groot algemeen belang toch moet worden uitgevoerd. In een dergelijk geval dienen compenserende maatregelen te worden getroffen. Het nationale beleid tot compensatie is voorlopig vastgelegd in het Structuurschema Groene Ruimte (SGR).Omdat het niet zinvol is een plan voor compensatie te ontwikkelen c.q. te beoordelen zonder zijn ontstaansgeschiedenis en context te kennen, is dit onderdeel nader uitgewerkt. Uit bestudering van de besluitvorming rondom De Maaswerken, de Trajectnota/MER en de interne notitie ‘Algemene opzet compensatieplan’ blijkt dat sprake is van een aantoonbaar zwaarwegend maatschappelijk belang en dat er geen alternatieve locaties aanwezig zijn. Wel is bekeken of alternatieve uitvoeringswijzen mogelijk zijn.De nadelige effecten voor de natuur- en landschapswaarden moeten verminderd worden of worden gecompenseerd. De plannen hiertoe zijn thans in voorbereiding en moeten voor de definitieve besluitvorming gestalte krijgen. Voor een efficiënte uitvoering van het compensatieplan is een goede onderhandelingspositie en een verfijnde communicatiestrategie noodzakelijk. Er mag na mitigatie en compensatie géén netto verlies optreden. Om negatieve effecten op te kunnen heffen dienen de mogelijkheden hiertoe bekeken te worden. Saldering en het werken met zoekgebieden blijken onder voorwaarden mogelijk te zijn.Daarnaast is bekeken hoe bij andere grote projecten, zoals de Betuweroute en de Hogesnelheidslijn met het compensatiebeginsel is omgegaan. Deze projecten blijken qua aanpak niet geheel in overeenstemming te zijn met de Zandmaas/Maasroute. De besluitvorming vindt namelijk niet op hetzelfde niveau plaats. Voor Maaswerken betekent dit een complexere aanpak om te komen tot de uitvoering van de werkzaamheden. Uit de bestudeerde informatie van deze projecten blijkt niet dat bij deze projecten rekening is gehouden met de Habitat- en vogelrichtlijn.