'Rappelle ton âme endormie'. Mémoire et construction identitaire dans Séfarade d'Antonio Muñoz Molina

摘要

Sefarad (2001) van Antonio Muñoz Molina wordt vaak gezien als een breuk in het werk van een schrijver die bekend als de Spaanse auteur bij uitstek van het (individuele en collectieve) geheugen. Sefarad heeft niet alleen een duidelijk ethisch en minder narratief profiel dan de voorgaande werken van de auteur, maar draagt ook een minder sterke ‘Spaanse’ stempel. De centrale thema’s van het boek (uitsluiting, vervolging, ballingschap, nabijheid van de dood) zijn universeel menselijk, terwijl het narratieve kader een duidelijk Europese inslag vertoont, met “personages” als Kafka, Primo Levi of Evgenia Ginzburg. Dit artikel nuanceert een dergelijke lectuur van het werk, door aan te tonen dat het boek ook gelezen kan worden als de poging van een hedendaagse Spaanse schrijver om zijn identiteit terug te vinden. Een metafoor voor dit proces is te vinden in het “ontwaken” zoals het wordt beschreven in het hoofdstuk “Tan callando”, nl. als een recuperatie/constructie van de eigen identiteit aan de hand van gefragmenteerde en externe elementen. In dit proces worden de grenzen tussen het individuele en het collectieve, het eigene en het vreemde, het heden en het verleden voortdurend overschreden, wat uiteindelijk leidt tot een invraagstelling van het begrip identiteit en van het geheugen. Deze problematisering wordt op formeel vlak weerkaatst in de vermenigvuldiging van vertelinstanties en de verwevenheid van fictionele, beschouwende en informatieve discoursen. Door het Spaanse verleden te benaderen als constitutief deel van de Europese geschiedenis en door zijn gefragmenteerd en meerduidig karakter vormt deze roman een tegenwicht, zowel voor de traditionele klemtoon op de eigenheid van Spanje (‘España es diferente’) als voor te homogene representaties van de recente geschiedenis en de nationale identiteit in post-franquistisch Spanje.