EWOLUCJA 'ReDZIN POJEZIORNYCH' W KRAJOBRAZIE POJEZIERZA MAZURSKIEGO

摘要

Na przeLomie XIX i XX wieku w celu zwiekszenia powierzchni uzytkow zielonych na Pojezierzu Mazurskim spuszczano wody z pLytkich jezior. Dzieki zakrojonym na duza skale zabiegom hydrotechnicznym, dawne dna jezior przeobraziLy sie w gytiowiska, a osadydenne w postaci gytii staLy sie skaLami macierzystymi dla nowo powstajacych gleb. Nalezy do nich gytia wapienna zawierajaca wedLug roznych autorow [Unicki 1979; Markowski 1980; Uggla 1976] 40-50% weglanu wapnia. Specyficznym jej rodzajem jest kreda jeziorna, ktora zawiera ponad 80% CaCO_3, Powstawanie gytii wapiennej zwiazane jest z biochemicznym wytracaniem weglanow w zbiorniku wodnym w wyniku pobierania przez rosliny CO_2 WedLug Bukowskiej-Jani [2003] i Janca [1989/ 1990] redepozycja CaCO_3 mogLa byczwiazana z procesami kriochernicznego wymrazania weglanow. Proces ten rozpoczal sie u schylku glacjalu i osiagnal maksimum w starszym holocenie [Bukowska-Jania 2003]. Duza role w procesie denudacji chemicznej odegralo mieszanie sie wod zawierajacych tesame jony oraz gzyczne przesycenie roztworu w wyniku odparowania wody. Obnizanie sie zawartosci CO_2, uwazane za glowny czynnik depozycji [Petelski, Sadurski 1987; Sadurski 1990; Stas_2iak 1963; Wieckowski 1966], Janiec [1989/1990, 1990] traktuje jako element jedynie wspomagajacy ten proces. Szybkosc sedymentacji gytii weglanowej ocenia sie na 0,4-2,0 mm rocznie [Stasiak 1963, 1965, 1971]. Glebokie zloza gytii weglanowych wystepuja z reguly w obrebie jezior wypelniajacych rynny glacjalne [Petelski, Sadurski 1987] lub obnizenia bezodplywowe konserwowane martwym lodem [Gozdzik, Konecka-Betley 1992]. Wedlug Nowaczyka i Tobolskiego [1980] najczesciej spotykane sa w zlewni z przewaga glin morenowych, zas wedlug Petelskiego i Sadurskiego [1987] oraz Bukowskiej-Jani [2003] - w krajobrazie sandrowym, co autorzy ci wiaza z podatnoscia gruboziarnistych osadow na przemywanie. Polozenie zbiornika w poblizu regionalnej bazy drenazu zapewniajacej doplyw wod podziemnych gwarantowalo dostawe duzego ladunku weglanow.Na role zlewni w tym procesie wskazuja Gasiorowski [2001], Uggla [1964] i Damicz [1995].Rozmieszczenie zlozgytti weglanowych (kredy jeziornej) na terenie Polski polnocno-wschodniej rozpatrywano z reguly pod katem jej eksploatacji na potrzeby nawozowe [Szczepkowski 1965]. Badaniem gleb powstajacych na tym utworze zajmowal sie Uggla [1976], ktory nazywal je redzinami pojeziernymi lub czwartorzedowymi. Dotychczasowy stan wiedzy na ich temat ogranicza sie glownie do gleb organogeniczno-weglanowych [Krzywonos 1993; Meller 2003a i b, 2006; Zawadzki 1957]. Autorzy w swych opracowaniach skupiaja sie na wlasciwosciach gleb torfowo-murszowych podscielonych gytia weglanowa, natomiast opracowania dotyczace redzin pojeziernych bez nadkladu murszowego naleza do rzadkosci [Konecka-Betley, Stefaniak 1983; Prusinkiewicz, Noryskiewicz 1975; Uggla 1976] i wskazuja na potrzebe poszerzenia wiedzy z tego zakresu. Celem prowadzonych badan jest wstepna analiza usytuowania redzin pojeziernych w krajobrazie mlodoglacjalnym i ich modyfikacji przez procesy denudacji antropogenicznej.